„Uporządkowanie ciągów komunikacyjnych osady [Kartuz] umożliwiło też uruchomienie z dniem 1 stycznia 1885 r. regularnych kursów dyliżansowych z Kartuz do Bytowa, Sierakowic i Gdańska. Rok 1886, w którym to, jak już wspomniano, doprowadzono do Kartuz linię kolejową łączącą tę miejscowość poprzez Pruszcz z Gdańskiem, miastem stołecznym prowincji i rejencji, rozpoczynał trzecia fazę urbanizacyjnych procesów, fazę trwającą bez mała 35 lat (do 1920 r.) i charakteryzującą się nasileniem działań prowadzacych do municypalizacji. [...]"

Andrzej Romanow Kartuzy stolicą powiatu [w:] Dzieje Kartuz t. 1, Kartuzy 1998, s. 274.

„Tab 6. Zaludnienie niektórych miejscowości powiatu kartuskiego w latach 1876 i 1905

Miejscowość	1876 r.	1895 r.	1905 r.
Parchowo	634	689	719
Sulęczyno	517	608	685
Gowidlino	982	1 270	1 347
Sierakowice	746	1 221	1 698
Kamienica Szlach.	449	480	484
Stężyca	258	306	307
Szymbark	396	397	432
Kartuzy	1 976	2 377	3 245
Jodłowno	442	230	222
Żukowo	1 300	1 251	1 319
Załęże	495	535	637
Przodkowo	659	679	676
Chmielno	755	606	721
Mirachowo	624	568	515
Goręczyn	630	659	733 [...]

Andrzej Romanow op. cit. s. 281.

„Zapleczem leczniczym dla ludności powiatu kartuskiego był wzniesiony w Kartuzach w latach 1853–1856 kosztem 10 427,93 mk szpital oraz przyparafialne lazarety w Chmielnie, Sierakowicach, Stężycy i Żukowie. [...]"

Andrzej Romanow Warunki życia [w:] Dzieje Kartuz t. 1, Kartuzy 1998, s. 291.

„[...] z początkiem lat sześćdziesiątych XIX w. z inicjatywy Juliana Kraziewicza powstawać zaczęły w Prusach Zachodnich towarzystwa i kółka rolnicze. [...]
Pierwszą tego typu organizację na terenie powiatu kartuskiego założył w Sulęczynie 1 czerwca 1861 r. ks. Antoni Marański, wybitny orędownik sprawy narodowej, członek organizacji powstańczej Prus Zachodnich (1863 r.), więzień Moabitu. Z jego też inicjatywy, w oparciu o doświadczenia sulęczyńskiego Towarzystwa Rolniczego 17 marca 1862 r. powstało Towarzystwo Rolnicze Ziemi Kaszubskiej, obejmujące zasięgiem swej działności już cały powiat kartuski i kościerski.
Towarzystwo Rolnicze założono także w Chmielnie (1865 r.) oraz w Sierakowicach (23 IV 1869 r.), a ich organizatorami byli Stanisław Tokarski oraz ks. Dionizy Knast. [...]"

Andrzej Romanow op. cit. s. 311.

„W lipcu 1906 r. w miejscowości Rąty, nieopodal Goręczyna, doszło do spontanicznego protestu kaszubskich dzieci i ich rodziców przeciw nauczaniu religii w języku niemieckim. Prostestujący domagali się nauczania w języku polskim, odmawiając udziału w niemieckiej lekcji religii. Już niebawem strajk szkolny rozszerzył się na całe Prusy Zachodnie. W powiecie kartuskim młodzież polska strajkowała w 19 miejscowościach, tj. w Kartuzach, w Łączynie, w Goręczynie, w Rątach, Borzestowie, Kamienicy, Miechucinie, Sulęczynie, Golczewie, w Rąbie, Wilanowie, Załężu, Gowidlinie, Sierakowskiej Hucie, Pierszczewie, Dąbrowie, w Bączu, Łyśniewie i Szarłacie.
Rodzice strajkujących dzieci narażeni byli na dotkliwe represje. Sądy orzekały często wysokie kary pieniężne, niemieccy pracodawcy zwalniali ich z pracy. [...]"

Andrzej Romanow op. cit. s. 316.